Šta je to "permakultura"?

Organsko vrtlarstvo podrazumijeva izbjegavanje korištenja hemikalija koje podstiču rast biljaka ili služe za zaštitu od štetočina. Umjesto toga oslanja se na prirodna načela koja se koriste već hiljadama godina. Permakultura ide korak dalje i naglašava održivost i rad sa prirodnim sredinom.

Permakultura je grana ekološkog dizajna, ekološkog inžinjerstva i dizajna zaštite sredine koja razvija održivu arhitekturu ljudskih naselja i samoodržive poljoprivredne sisteme po uzoru iz prirodnih ekosistema.

Samu riječ i principe osmislili su australijanci Bill Mollison i David Holmgren. Oni su 70-tih godina prošlog vijeka počeli razvijati ideje o stabilnim poljoprivrednim sistemima na ostrvu Tasmaniji.

Permakulturni dizajn se primjenjuje i na prirodni način izgradnje čineći održive ljudske zajednice.

Osnovna etička načela permakulture su:

–          Briga za Zemlju:  osigurati da se svi životni sistemi nastavljaju i množe. Ovo je prvi princip, jer bez zdrave zemlje, ljudi ne mogu napredovati.

–          Briga za ljude: osigurati ljudima pristup tim resursima potrebnim za njihovo postojanje.

–          Pravedna raspodjela: zdravi prirodni sistemi koriste izlaze iz svakog elementa da bi hranili druge. I ljudi mogu učiniti isto, upravljajući svojim potrebama možemo zaštititi prirodne resurse.

Permakulturni dizajn minimizira otpad, ljudski rad i unos energije za izgradnju sistema  sa maksimalnim prednostima između dizajna elementa kako bi se postigla visoka nivo sinergije.

Valja napomenuti da je permakultura sistem dizajna, i kao takav može se primijeniti na bilo šta što zahtijeva dizajn. Najčešće se primjenjuje na dizajn kuća i uređenje okoline, integrirajući tehnike poput agrošumarstva, prirodne izgradnje i prikupljanja kišnice.

Nekoliko uobičajenih praksi permakulture:

Agrošumarstvo je integrirani pristup koji kombinuje drveće i grmlje s usjevima i /ili stokom. Zapravo, to je kombinacija poljoprivredne i šumarske tehnologije za stvaranje produktivnije, profitabilnije, zdravije i održivije upotrebe zemljišta. Moguće je koristiti stabla ili grmlje u poljoprivrednim sistemima, ili se uzgajaju ne šumski proizvodi u šumi, te tako nastaju „šume hrane“ ili šumski vrtovi.

Prirodna izgradnja  uključuje niz sistema izgradnji i materijale koji stavljaju veliki naglasak na održivost. Načini postizanja održivosti kroz prirodnu izgradnju temelje se na trajnosti i korištenju minimalne obrade, obnovljivim izvorima energije, kao i recikliranom materijalu koji se proizvodi u zdravoj životnoj okolini i održava kvalitet vazduha. Prirodna izgradnja ima tendenciju da se oslanja na ljudsku radnu snagu, više nego na tehnologiju.

Prikupljanje kišnice je vrlo važan dio permakulture jer na taj način možemo osigurati vodu za piće, za kuvanje i ličnu higijenu, te vodu za stoku i zalivanje biljaka. Ovo čini važan doprinos dostupnosti pitke vode. Prikuplja se i otpadna voda iz domaćinstva, od pranja suđa ili rublja, takozvana „siva voda“, koja se može reciklirati i koristiti za navodnjavanje biljaka. Ova voda ne sadrži ljudski otpad, za razliku od „crne vode“ koja nastaje nakon kupanja, no ona se može koristiti za ispiranje toaleta.

Za malčiranje se može koristiti svaki organski materijal; kamenje, lišće, kartoni i slično, jer oni obavljaju više funkcija. Služe za upijanje oborina, smanjuju isparavanja, pružaju hranjive materije, povećavaju organske materije u tlu, suzbijaju rast  korova i klijavost, održavaju temperaturu tla te štite od mraza. Malčiranje zapravo oponaša prirodne procese koji nastaju u šumama. Kada je malč smješten ispravno i u kombinaciji s drugim permakulturnim principima, to može generirasati zdrave, produktivne i lako održavajuće ekosisteme.

Visoke gredice se izrađuju koristeći kamene ili drvene okvire, u koje se stavlja zemlja ili kompost. Ove gredice su lakše za održavanje, bolje se dreniraju te su idealne za sadnju na neplodnim zemljama. Slično tome, Hugel Kultur je tehnika zakopavanja velikih količina drveta u tlo kako bi porozni sastav drveta koje se raspada djelovao kao upijajući sunđer te osiguravaju vlažnost tla tokom sušnih mjeseci.

Kod permakulture se još uobičajeno koristi:

Saradnja biljaka, insekata i životinja,  čine bilo koje vrste koje iskorištavaju iste resurse. Njihovo djelovanje je korisno, neke biljke se sade radi hrane, neke da bi privukle korisne insekte, neke da bi ih odbile.

Efekat rubova je u permakulturi vrlo važan. U ekologiji je to učinak koji se dobija suprostavljanjem ili bliskim smještanjem kontrastnih okruženja u ekosistem. Permakulturisti tvrde da ondje gdje se znatno različiti sustavi susretnu, tu je područje od intenzivne produktivnosti. Dobar primjer za to je morska obala, tamo gdje se zemlja i more susreću,tamo je posebno  bogato područje koje zadovoljava nesrazmjeran postotak ljudskih i životinjskih potreba. Od ove teze se razvila ideja gradnje spiralnih vrtova, ili jezerca koja su valovitih, a ne okruglih ili ovalnih rubova čime se povećava rubno područje. Prema tome su i rubna područja između šume i otvorenih područja najproduktivnija. Permakulturni dizajn rub vidi kao potencijal, a ne kao problem.

Prirodni uzorci djelovanja iz okoline su ono na što je fokusiran dizajn permakulture. Ovi obrasci mogu se koristiti kako bi se zadovoljio specifičan dizajn potreban za određeno područje.

Slojevi su jedan od alata koji se koriste za dizajniranje funkcionalnih ekosistema koji su održivi i od direktne koristi za čovjeka. Zreo ekosistem ima veliki broj odnosa između njegovih sastavnih dijelova: drveće, grmlje, pokrov tla, tlo, gljive, insekti i životinje. Budući da biljke rastu na različitim visinama, raznolika zajednica života može rasti u relativno malom prostoru.

Zone su način organizovanja elemenata dizajna u ljudskoj okolini na temelju učestalosti ljudske upotrebe i biljnih ili životinjskih potreba. Ono što često koristimo nalazi se u zoni blizu kuće, dok su djelovi koji imaju koristi od izolacije, poput nekih divljih vrsta, biti najudaljeniji od kuće. Područje se dijeli na pet zona: zona 0 je centar, kuća i tu se bavimo obnovljivim izvorima energije, stvarajući skladni održivi prostor u kojem živimo i radimo. Zona 1 namjenjena je elementima i aktivnostima kojima se često koristimo ili koji zahtjevaju našu redovnu pažnju poput salata ili mekog bobičastog voća, zatim je to mjesto za rasađivanje, za staklenike ili povišene gredice. Zona 2  je namjenjena za višegodišnje biljke koje ne zahtjevaju česta održavanja, dobro je mjesto za košnice ili veće komposte. Zona 3 služi za uzgoj glavnih usjeva za ličnu korist ili za prodaju, te ti uslovi nakon malčiranja ne zahtjevaju veće obrade. Zona 4 je polu divlje područje koje nam koristi za prikupljanje krmiva (pašnjaci), divlje hrane kao i za prikupljanje drva. Zona 5 je divlje područje u koje odlazimo učiti i promatrati.

Podjela posjeda na pet zona.

Sve ovo je uklopljeno u 12 načela dizajna: 1. Posmatraj i učestvuj, 2. Prikupi i sačuvati energiju, 3. Ostvari prinos, 4. Primjeni samoregulaciju i prihvati povratnu informaciju, 5. Koristi i cijeni obnovljive izvore energije, 6. Ne proizvodi otpad, 7. Dizajniraj od uzoraka prema pojedinostima, 8. Spajaj, a ne razdvajaj, 9. Koristi mala i spora rješenja. 10. Koristi i cijeni raznolikost, 11. Koristi i cijeni rubna područja, 12. Koristi promjenu reagujući na pravi način.

Sad kada smo iznjeli osnove permakultre možemo se pripremiti i stvoriti svoj prvi permakulturni vrt.

Kao prvo trebate dobro osmotriti i izabrati najbolju lokaciju te je osmatranje kroz različita doba dana. Zavisno od podneblja gdje živite, izaberite mjesta gdje će biljke imati dovoljno sunca, i bez jakih vjetrova. Naravno, ako ste u jako suvim i vrućim podnebljima, birajte mjesta gdje se vaše biljke neće ispržiti na najjačem suncu. Uzmite u obzir da će čak i najmanji posjed imati svoju vlastitu mikroklimu te prema tome sadite na suncu ili u sjeni zavisno od toga šta biljka zahtjeva.

Odaberite biljke koje su otpornije na bolesti i izbjegavajte one koje zahtijevaju dugotrajne radove poput prskanja i rezidbe. Znači, težište je na onim biljkama koje će prirodno uspjevati u odabranom području, umjesto onih koje će zahtijevati vaš dodatni rad kako bi ih zaštitili od okoline. Izaberite biljke koje služe za više svrha, neke će pružati zaštitu od prejakog sunca, neke od insekata, a neke povoljno djeluju ako se sade kraj drugih (dobri i loši susjedi) dok će neke privući korisne insekte. Ne zaboravite, u prirodi sve djeluje uzajamno, a permakultura se trudi kopirati obrasce iz prirode. Naravno da ćete sjeme ili same biljke birati iz organskog uzgoja, a ne one koje su prethodno tretirane.

Pripremite biljkama smještaj u povišenim gredicama. Kao što smo već opisali izuzetno su pogodne za  rad, štite od proljećnih hladnoća i bolje iskorištavaju vodu. Osim toga vrlo su podobne i za ljude koji imaju male prostore ili žive u stanovima jer se mogu baviti i vertikalnim principima uzgoja.

Hranite svoje biljke koristeći organski otpad. Prikupljate sav otpadni organski materijal i odlažite ih u odlagališta za kompost, koji ćete iskoristiti za prehranu vaših biljaka.

Za zalivanje biljaka permakulturisti pokušavaju iskoristiti vodu iz prirode koliko god je to moguće, maksimalno koristeći podzemne vode i atmosferske vode. Bačve za prikupljanje kišnice će vam omogućiti prikupljanje atmosferske vode.

Za zaštitu biljaka od štetočina sadite biljke koje djeluju sinergistički, odnosno tražite biljke koje će uticati na tjeranje određenih štetočina.

Vjerovatno vam se čini da se permakultura ne razlikuje previše od tradicionalnog starinskog načina uzgoja na selu, postoje neke zajedničke crte, no permakultura odnosno permanentna agrikultura, je sve to uzdigla na jedan viši nivo, preuzimajući obrasce uzajamnog djelovanja i harmonije iz prirode. Na ovaj način možemo sebi i svojim potomcima osigurati život pun zdrave hrane, u zdravom okolini, koristeći se samo onim što nam je priroda tako obilato podarila. Ukoliko se odlučite na ovakav način života u skladu s prirodom, obratite se za savjet nekom stručnjaku, potražite više detaljnih informacija ili se jednostavno uputite na neki kurs permakulture.

Preuzeto sa: http://matrixworldhr.com/2012/10/17/permakultura-organski-uzgoj-dostupan-svima/

Korisni linkovi:

http://permakultura.hr/ 

http://permaculture.rs/

Akvaponija - proizvodnja hrane u sopstvenoj režiji

U današnjem svijetu jedan od glavnih proglema sa kojima se suočava savremeni čovjek je nedovoljna količina organski zdrave hrane. Jedan od načina na koji može da se prevaziđe taj problem, može biti  akvaponija, koja je jedinstven metod za uzgoj hrane koja koristi normalne funkcije biljaka i riba kako bi dobili velike količine hrane u kompaktnim prostorima. U urbanim sredinama je teško doći do proizvedene organske hrane, ovaj metod poljoprivrede nudi dobro rešenje za uzgoj vlastitog povrća.

Činjenica govori da sa sistemom akvaponije se koristi 90% manje svježe vode i zahtijeva znatno manje hranjivih sastojak za istu količinu ribe koja je proizvedena na konvencionalan način. Voće i povrće se može uzgajati uspješno, bez potrebe za pesticidima i drugih hemikalija za koje se zna da uništavaju okolinu i ljudsko zdravlje kada se koriste u konvencionalnoj poljoprivredi.

Akvaponija je metoda kombinovanog uzgoja riba i povrća koja ne zahtijeva tlo. Uzgajivač kultivira slatkovodne ribe (akvakulture) i biljke (hidroponi) u cirkulirajućoj vodi koja razmjenjuje hranjive sastojke  između riba i biljaka. Otpadne vode ribe služe kao organsko gnojivo za biljke, a biljke čiste vodu od ribljeg izmeta i urina.

Akvaponijski sistem može biti instaliran gotovo bilo gdje, uključujući i gusto naseljene urbane sredine, kao što su: balkoni, terase, vrhovi parkirnih struktura ili na osnovnim parkiralištima, a pogodno je i za uzgoj u samoj kući. Ovo je idealan sistem za mnoge gradske poljoprivrednika s ograničenim pristupom nezagađenom tlu.

Akvaponija je kombinacija akvakulture i hidroponije. Obje imaju svoje nedostatke, hidroponija zahtijeva skupe hranjive materije za hranjenje biljaka, kao i periodično ispiranje sistema što prouzrokuje stvaranje problema zbog odlaganja otpada. Voda koja cirkuliše kod sistema akvakulture ima višak hranjivih materija koje trebaju biti uklonjene iz sistema, što znači da se dio vode uklanja, obično na dnevnoj bazi, te se nadomješta čistom vodom.

Oba načina uzgoja su vrlo uspješne metoda proizvodnje ribe i povrća, ali kada gledamo njihovu kombinaciju, njihovi negativni aspekti se pretvaraju u pozitivne.

Akvaponijski sistem možemo sagledati kao akvarijum iz kojeg raste hrana. Voda iz akvarijuma se putem pumpe crpi i uliva u ležaj za uzgoj biljaka, te se iz njega cijedi natrag preko korijenja u akvarijum sa ribama. Biljni ekstrakt vode i hranjive materije koje su im potrebne za rast, čiste vodu za ribe. Na površini ležaja za uzgoj biljaka rastu bakterije koje pretvaraju otpadni produkt riba, odnosno amonijak, kroz akvaponijski sistem u nitrite, a zatim u nitrate. Nitrati su ono što biljke koriste za hranu, dakle, biljke se zapravo ne hrane ribljim izmetom već nitratima.

Ležajevi za uzgoj biljaka treba da budu napunjeni sa materijalima kao što su šljunak ili oblutci, ali postoje i mnoge  druge različite metode koje se mogu koristiti.

Različite vrste riba mogu se uzgajati u akvaponijskom sistemu, a odabir vrste zavisi od niza činilaca. Mogu se uzgajati i velika jata. Istraživanja su pokazala da ovaj sistem koristi oko jednu desetinu vode koja se koristi za rast povrća u tlu.

Postoji više metoda, ali su dvije najčešće – sadnja u ležajevima i plutajuća sadnja. U prvom, biljke su posađene u propusne ležajeve i voda, koja se iz akvarijuma uliva u njih, izliva se nazad kroz propusne rupe. Druga tehnika je da se biljke sade bez popunjenog ležaja na nekom plutajućem materijalu kroz koji biljkama korijen visi direktno u vodu. Ova druga tehnika, nazvana kultura duboke vode, takođe se može napraviti tako da se ribe uzgajaju u jednom tanku, te se njihova voda pumpama dovodi do zasebnih ležaja sa biljkama u vodi, a potom se voda vraća do riba.

Ovo su osnove akvaponije, ovakav uzgoj stvarno može biti jednostavan ili komplikovan koliko želite. Ukoliko želite početi s malim testom, uzmite stiropor, izrežite rupe u njemu, umetnite neke sadnice kroz rupe i stavite da to sve pluta na površini akvarijuma ili ribnjaka. Za malo vremena, ćete imati veliku količinu povrća kao i čistu vodu za ribe. Iz iskustva korisnika tokom godina, te kroz razmjenu informacija na forumima, utvrđeno je da su ove dvije navedene tehnike najpouzdaniji i najjednostavniji način akvaponije, pogotovo za početnike. Obje tehnike također zahtijevaju minimalno održavanje.

Ukoliko se odlučite probati ovakav uzgoj biljaka i ribe, potrebno vam je puno više informacija. U svakom slučaju, sada znamo da svoju vlastitu hranu ne moramo uzgajati samo u tlu, nego i u vodi.

Korisni linkovi:

http://www.peakprosperity.com/forum/can-you-feed-your-family-aquaponics/42669

http://norcalaquaponics.com/

http://permaculture.org.au/category/water/aquaculture/

Međunarodni sertifikati zelene gradnje

Tri su najpoznatija sistema certificiranja zelene gradnje LEED, BREEAM i DGNB. Zelena gradnja zgradama donosi veću isplativost i poželjnost; niže operativne troškove, niže troškove održavanja i smanjen negativni utjecaj na okolinu. 

LEED

LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) razvijen je 2000. godine od američkoga Savjeta za zelenu gradnju. LEED je međunarodno priznati sistem certificiranja i kvalitetan izvor informacija za vlasnike zgrada i najmoprimce o tome kako implementirati praktične i mjerljive elemente zelene gradnje u projektovanju, gradnju, poslovanje i održavanje. Temelji se na pet ključnih područja: održivom razvoju, uštedi vode, energetskoj efikasnosti, odabiru materijala i unutarnjem kvalitetu okoline. Vrste LEED certificiranja jesu: Certificiran, Srebrni, Zlatni, Platinasti, a certifikat je moguće dobiti u nekoj od sljedećih kategorija: novogradnja, postojeće građevine, interijeri, Core & Shell, kuće, razvoj naselja. Kategorije koje se najčešće koriste u Srednjoj i istočnoj i Jugoistočnoj Europi jesu LEED za novogradnju i LEED za Core & Shell, i to u većini slučajeva za poslovne zgrade i trgovačke centre. U okviru nacionalnih savjeta za zelenu gradnju širom svijeta uspostavljena su nezavisna tijela za izdavanje certifikata koja provode tri stupnja edukacije i akreditacije profesionalaca, a samom ispitu moguće je pristupiti online. Više informacija možete pronaći ovdje.

BREEAM

BREEAM (Building Research Environmental Assessment Method) je nastao 1990.godine u Velikoj Britaniji. BREEAM prepoznaje performanse izgradnje u devet ključnih područja: menadžmentu, energiji, vodi, upotrebi zemljišta i ekologiji, zdravlju, transportu, materijalima, otpadu i zagađenju. Vrste BREEAM certifikata jesu: prolazno, dobro, vrlo dobro, izvrsno i izvanredno, a taj certifikat moguće je dobiti u nekoj od sljedećih kategorija: novogradnji, velikoj dogradnji već postojećih zgrada, obnovi već postojećih zgrada, kombinaciji nove gradnje i obnavljanja postojeće, novoizgrađenim ili obnovljenim dijelovima koji su dio veće zgrade koja je namijenjena za mješovitu namjenu, Building fit-out. Više o sistemu edukacija i akreditacija te načinu sprovođenja treninga možete pronaći ovdje.

Zajedničko je za oba certifikata zelene gradnje da u prvi plan stavljaju zdrav interijer za najmoprimce, nisku potrošnju vode i električne energije, smanjenje emisije štetnih gasova, smanjenje količine građevinskog otpada koji se šalje na odlagalište te dugoročno niže operativne troškove u održavanju.

DGNB

DGNB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen) je sustav certificiranja zgrada prema načelu zelene gradnje, a pokrenuo ga je German Sustainable Building Council – koji je priznati službeni član svjetske mreže Savjeta za zelenu gradnju. German Sustainable Building Council ima mnoge slične teme kao poznati LEED i BREEAM,  ali stavlja veći naglasak na analizu trajnosti materijala i troškova te tretira lokaciju građevine na drukčiji način. DGNB dodjeljuje bodove za šest kategorija: ekološki kvalitet, ekonomski kvalitet, socijalno-kulturološki i funkcionalni kvalitet, tehnički kvalitet i kvalitet procesa. Kvalitet lokacije razmatra se odvojeno, ali ne pridonosi ukupnoj ocjeni zgrade. Od lansiranja njemačkoga sistema certificiranja zgrada, German Sustainable Building Council razvio je sistem za ocjenjivanje novogradnje i postojećih zgrada. Novogradnja obuhvaća kancelarije i upravne zgrade, maloprodaju, stambene zgrade (više od deset stanova), industrijske i institucionalne objekte. Postojeće zgrade odnose se na kancelarije i upravne zgrade. DGNB ne ocjenjuje pojedinačne mjere nego ukupnu učinkovitost zgrade ili urbane četvrti. Kontinuirana ukupna učinkovitost zgrade procjenjuje se na osnovi pedesetak različitih kriterija kao što su mogućnost pristupa za sve i zaštita od buke.           

  

Posebni DGNB kriteriji primjenjuju se za certifikaciju gradskih četvrti: promjenu klime, biološku raznolikost, socijalnu i funkcionalnu raznovrsnost. Ako su ti kriteriji jasno ispunjeni, zgrada ili urbana četvrt dobija certifikat ili predcertifikat na nivou zlata, srebra ili bronce. German Sustainable Building Council u prvom je redu postigao da širenje svoje mreže međunarodnih partnerskih organizacija prilagodi svoj sistem certificiranja da bude u praksi i zakonskim okvirima uključenih zemalja. Nadalje, DGNB priprema međunarodni sustav certificiranja za sve zemlje koje još nisu zastupljene u mreži. Taj će sistem biti zasnovan na trenutačnim evropskim standardima i građevinskim propisima, a sadrža će potrebne evropske podatke za izradu procjene vijeka trajanja. Sve informacije o DNGB zelenom certifikatu možete pronaći ovdje.

Zelena gradnja ubrzo će postati sinonim kvalitetne gradnje, a zatim i pojam standarda u segmentu komercijalnih nekretnina.

Oblasti primjene zelene ekonomije

Zelena ekonomija se definiše kao ona koja „emituje malo ugljenika, efikasno koristi prirodne resurse i koja je socijalno inkluzivna“. Investicije koje se planiraju u budućnosti će biti usmjerene na obnovljive izvore energije, javni saobraćaj, energetsku efikasnost, održivu poljoprivredu i mjere za zaštitu ekosistema i biološke raznolikosti.

Procjene UN-a za sljedećih 20 godina su da će samo investicije u energiju premašiti 350 milijardi dolara, dok će 200 milijardi dolara biti uloženo u razvoj i ,,ozeljenjavanje“ saobraćajnog sektora, a po 134 milijarde dolara u sektore građevinarstva i turizma. Više od 100 milijardi dolara je namijenjeno planu za upravljanje otpadom i vodnim resursima, a 76 milijardi dolara za povećanje efikasnosti u industriji.

Osnovni instrument tranzicije svjetskih ekonomija ka zelenom rastu tiče se promjene ponašanja ljudi i transformacije tržišta rada, odnosno kreiranja „zelenih poslova”, kao I jačanja potrebe za „zelenim” inovacijama i tehnologijama. Sve to je u cilju ublažavanja posljedica klimatskih promjena, smanjenja emisija gasova staklene bašte i CO2, transport i skladištenje, smanjenje upotrebe fosilnih goriva i veća upotreba obnovljivih izvora energije, efikasnije i čistije proizvodnje, proizvodnji čiste pijaće vode, očuvanja kvaliteta vazduha i zemljišta i sličnih aktivnosti.

Energetika je ključna oblast razvoja ekonomije svake zemlje posebno imajući u vidu da se približavamo kraju proizvodnje energije iz fosilnih goriva. Energetika takođe direktno I indirektno utiče na životnu sredinu, ali i na rast GDP-a, porast zaposlenja, ispunjavanje osnovnih ljudskih potreba.

Neki od sektora u koje se uvodi princip zelene ekonomije:

• Poljoprivreda - ostvaruje najveći doprinos BDP-a (bruto društvenog proizvoda) u mnogim zemljama u razvoju. U svijetu zapošljava približno 1,3 milijarde radnika.

• Prostorno planiranje u gradovima - to su mjesta gdje živi polovina svjetske populacije. Dobro osmišljeni gradovi imaju veliki potencijal da se na pravi način kombinuju efikasnost resursa sa ekonomskim i socijalnim prilikama.

• Građevinarstvo - zgrade su „krivci“ za preko 40% potrošnje ukupne svjetske primarne energije. Nove zelene zgrade mogu da pomognu zemljama u razvoju da zadovolje dodatnu tražnju za stambenim zgradama.

• Energetika - obnovljivi izvori energije treba da se udvostruče do kraja 2050. godine prema scenariju zelene ekonomije.

• Šumarstvo - šume nestaju velikom brzinom zbog prekomjerne upotrebe. Akcija koja se sprovodi na međunarodnim i nacionalnim nivoima ima za cilj da se otvore nova radna mjesta u oblasti šumarstva.

• Ribarstvo - godišnji profit od ribarskih preduzeća širom svijeta iznosi oko 8 milijardi dolara, i direktno i indirektno podržavaju 170 miliona radnih mjesta.

• Industrijska proizvodnja - troši trećinu globalne energije, emituje četvrtinu ukupnih svjetskih emisija gasova staklene bašte, i predstavlja značajan dio osnovnog resursa.

• Turizam - akcenat je na ulaganju u održivi turizam čija rješenja mogu doprinijeti održivom

Zelena ekonomija

Zeleni gradovi

 

Urbano planiranje može da doprinese razvoju zelene ekonomije na način što će transformisati tradicionalne zajednice u moderne održive zajednice. Takođe, dobro urbanističko planiranje ima veliku prednost da iskombinuje efikasnost resursa sa

ekonomskim i socijalnim prilikama.

Održivi grad ne može da funkcioniše nezavisno od okruženja, što znači da se mora početi sa ekološkim metodama planiranja koje će stremiti prije svega zaštiti životne sredine.

Zgrade su među najvećim potrošačima ukupne svjetske primarne energije (40%).

Zelene zgrade mogu i da zadovolje tražnju za novim stambenim jedinicama.

Razvoj uz istovremeno očuvanje životne sredine je jedan veoma kompleksan proces, u okviru kog će se morati uspostaviti ravnoteža između ekologije, ekonomije i životne sredine.

Zelene zgrade su dizajnirane da smanje uticaj na prirodu i zdravlje čovjeka tako što

će se:

1. Smanjiti otpad i zagađenje životne sredine

2. Zaštititi zdravlje stanara i

3. Efikasnije koristiti energija i resursi

U budućnosti gradovi će morati da povećaju gustinu naseljenosti, a da smanje emisiju CO2. Gradovi koji podržavaju zelenu ekonomiju kvalitet života mjere kroz stanje vazduha, biodiverziteta, kroz kvalitet hrane i proizvoda, zdravlje ljudi, kvalitet stanovanja, način upravljanja otpadom i kroz potrošnju raspoloživih resursa. Da bi se to postiglo moraju se razviti metode planiranja za razvoj zelene ekonomije. To znači da se moraju uspostaviti pravila i propisi koji će unaprijediti taj razvoj.

Zelena karijera

U koraku sa razvojem društva razvijale su se tehnologije i privredne grane kao i preduzeća. Međutim, razvoj određenih grana poslovanja pratilo je zagađivanje prirode i uništavanje prirodnih resursa. Zbog potrebe za većim zaposlenjem, ali i inovacijama koje će pratiti zaštitu životne sredine, sve se više razvijaju zeleni poslovi. Zeleni poslovi nemaju preciznu definiciju, ali približno, to je poslovanje koje ima za cilj unapređenje privrede i društvenog blagostanja uz istovremeno očuvanje životne sredine. Mnogi tradicionalni poslovi i zaposlenja ne mogu nestati, ali se mogu prilagoditi i unaprijediti u cilju očuvanja životne sredine.

Osim toga, stanje životne sredine na koje nas danas stručnjaci upozoravaju

neminovno mora dovesti do inicijative da preduzeća pređu na energetski efikasne izvore energije i upotrebu čistih tehnologija.

Sektori koji imaju najveći potencijal za stvaranje zelenih poslova su:

• poljoprivreda

• masovni transport

• energetska efikasnost u izgradnji, industriji i sektoru transporta

• upravljanje otpadom

• održiva poljoprivreda i šumarstvo i

• različite ekološke usluge (ekološko savjetovanje, inženjering i slično)

U svijetu danas postoje „zeleni poslovi“. Sve više se razvijaju tzv „paperless“ tj. kancelarije bez papira. Takođe, obrazovanje se prilagođava i unaprijeđuje, tako da se danas mladi mogu obrazovati za profile: inženjer za energetsku efikasnost, solarni inženjer, tehničar za energiju vjetra/mehaničar itd. I kod nas već počinju da se razvijaju zeleni poslovi, tako da se na našem tržištu rada može naći potražnja za monterima solarnih panela. Na Internetu već postoje sajtovi na kojima se oglašavaju „zeleni poslovi“. Na ovim sajtovima ima čak 1,4 miliona posjeta mjesečno.

Razvoj zelene ekonomije nužno dovodi do povećanja broja radnih mjesta, tako da je jedna od brojnih prednosti ovih poslova taj što će unaprijediti ekonomiju.

Zelena ekonomija posebno utiče na život mladih, tako da će obezbijediti:

1. Obrazovanje – povećavaće se informisanost i obrazovni nivo mladih u kontekstu zelene ekonomije.

2. Zapošljavanje – otvaraće se nova radna mjesta u različitim oblastima privrede.

3. Smanjenje siromaštva – obezbjeđivaće bolje uslove života čime se smanjuje procenat siromašnih slojeva stanovništva.

Zelena ekonomija

Zelena ekonomija ima za posljedicu poboljšanje života ljudi i povećanje socijalne

jednakosti uz značajno smanjenje ekoloških rizika i oskudice. Rast u zelenoj ekonomiji pokreće investicije kojima se smanjuju pritisci na životnu sredinu i usluge, uz istovremeno povećanje efikasnosti energije i resursa.

Zelenu ekonomiju treba posmatrati kao strategiju za opstanak. Zelena ekonomija znači održiv razvoj i predstavlja strategiju za sticanje prosperiteta za ljude i planetu. Nema održivog razvoja bez socijalne jednakosti, nema rasta bez adekvatnog rukovođenja našim prirodnim resursima od kojih zavise naše ekonomije. Najsiromašniji u našim društvima najviše će patiti ako koristimo naše resurse neodrživo, dok će njihovi životi i sredstva za život zavisiti direktno od vode, zemlje, mora, šuma i tla. Pred nama su novi izazovi koji predstavljaju ozbiljnu prijetnju održivom razvoju - od klimatskih promjena i povećanja nestašica vode do niske otpornosti na prirodne katastrofe, biodiverzitet i gubitke ekosistema. Zemlje koje nauče kako da koriste svoj prirodni kapital na pametan I održiv način biće na dobitku. Prelazak na zeleniju ekonomiju mogao bi da stvori od 15 do 60 miliona novih radnih mjesta globalno u naredne dvije decenije i izbavi desetine miliona radnika iz siromaštva, navodi se u izvještaju Međunarodne organizacije rada.

Zelena ekonomija u kontekstu jačanja održivog razvoja je jedna od značajnih alatki. Ona bi mogla da obezbijedi značajne opcije za kreiranje politika države. Zelena ekonomija bi trebalo da doprinese iskorijenjivanju siromaštva, kontinuiranom ekonomskom razvoju, uz poboljšanje uslova života ljudi.

Zelena ekonomija kao alatka održivog razvoja, omogućava da se bolje upravlja prirodnim resursima na održiv način, sa manjim negativnim uticajem na životnu sredinu.

Istorijat zelene ekonomije

Koncept zelene ekonomije podrazumijeva široko korišćenje obnovljivih izvora energije, povećanje broja radnih mjesta i investicija u zelenim granama industrije.

Na svjetskoj konferenciji Ujedinjenih nacija o životnoj sredini, održanoj u Stokholmu 1972. godine, veza između ekonomskog razvoja i zaštite životne sredine prvi put se pojavila u međunarodnoj agendi. Generalna skupština UN je 1983. godine osnovala Svjetsku komisiju za životnu sredinu i razvoj (Komisija Brundtland, nazvana po predsjedavajućoj). Tada je nastao dokument „Naša zajednička budućnost“ u kome je izložen koncept održivosti sa ekološkim, ekonomskim i socijalnim aspektima. Konferencija Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoja održana je u Rio de Žaneiru 1992. godine. Neformalno je nazvana Samit o Zemlji. Na konferenciji je osnovan Globalni fond za životnu sredinu (GEF), koji je danas najveći finansijer projekata za poboljšanje globalnog okruženja u četiri oblasti: klimatske promjene, gubitak biodiverziteta, zagađenje međunarodnih voda i trošenje ozonskog omotača. Agenda 21 (označava 21.

vijek) je akcioni plan UN u vezi sa održivim razvojem koji je donijet na ovoj konferenciji.

Jedna od najznačajnih konferencija zelene ekonomije je Svjetski samit o održivom razvoju u Johanesburgu 2002. godine. Nakon toga, održana je konferencija Ujedinjenih nacija o održivom razvoju Rio +20 u Brazilu 2012.godine, povodom Konferencije Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoju koja je održana 1992. godine.

Zelena ekonomoja je jedna od inteligentnih inicijativa. Ona pruža takve mogućnosti kako za pojednica tako i za cijelu planetu. Za smanjenje siromaštva od ključnog značaja je obnovljiva energija. Razvoj zelene ekonomije prate suptilne metode planiranja koje će podstaći dalji razvoj. To takođe znači da treba uspostaviti niz pravilnika i propisa koji prate takav razvoj i planiranje. Kroz planiranje je takođe neophodno promovisati ekološke principe u industriji, energetici, saobraćaju, trgovini i poljoprivredi.

Šta je "Agenda 21"

Na Konferenciji Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoju, odnosno na Zemaljskom samitu u Rio de Žaneiru 1992.godine, okupili su se čelnici i visoki zvaničnici 179 (182) zemalja. Na tom, dotad najvećem sastanku svetskih vođa, usvojeno je više značajnih dokumenata među kojima je posebno značajan plan delovanja na rešavanju problema razvoja i životne sredine. Ovaj «program za 21. vek» popularno nazvan Agenda 21, predlaže sprovođenje niza međusobno usklađenih akcija koje će razvoj učiniti privredno, društveno i ekološko održivim.

Agenda 21 predstavlja predlog za delovanje u 40 različitih područja te navodi 9 osnovnih društvenih grupa (žene, deca i omladina, autohtono stanovništvo, nevladine organizacije, lokalne vlasti, radnike i sindikate, poslovni svet i industriju, naučnike i poljoprivrednike) čije je delovanje od ključnog značaja za održivi razvoj zemlje.

«Agenda 21» je podeljena u četiri dela i razrađena kroz 40 poglavlja:

I deo obuhvata preambulu i socijalno i ekonomska pitanja

1. Predgovor
2. Međunarodna saradnja na ustanovljavanju održivog razvoja u zemljama u razvoju i odgovarajuće domaće politike
3. Borba protiv siromaštva
4. Promena načina potrošnje
5. Demografska dinamika i njena održivost
6. Zaštita i unapređenje ljudskog zdravlja
7. Unapređenje održivog razvoja ljudskih naselja
8. Uključivanje životne sredine i razvoja u donošenje odluka

II deo obrađuje zaštitu i upravljanje resursima za razvoj

9. Zaštita atmosfere
10. Integralni pristup planiranju i upravljanju zemljišnim resursima
11. Borba protiv gubjlenja šluma
12. Upravljanje osetljivim ekosistemima: borba protiv šireja pustinja i šuma
13. Upravljanje osetljivim ekosistemima. Održivi razvoj planinskih ekosistema
14. Unapređenjem poljoprivrednog i seoskog razoja
15. Očuvanje biološke raznovrstnosti (biodiverziteta)
16. Ekološki zdravo upravljanje biotehnologijom
17. Zaštita okeana, svih vrsta mora, uključujući zatovrena i poluzatvorena i zaštita oblanih područja, racionalno korišćenje i razvoj živih resursa
18. Zaštita kvaliteta voda izaštita izvorišta za vodosnabdevanje: primena integralnog pristupa u razvoj, unaprešenja i korišćenje vodnih resursa
19. Zdravo, po životnu sreidnu, upravjlanje toksičnim hemikalijama, uključujući sprečavanje integralnog međunarodnog prometa toksičnim i opasnim proizvodima
20. Po životnu sredinu zdravo upravljanje opasnim otpadom, uključujući sprečavanje integralnog međunarodnog prometa opasnim otpadom
21. Zdravo, po životnu sredinu, upravljanje čvrstim otpadom
22. Bezbedno. Po životnu sredinu zdravo upravljanje radioatkivnim otpadom

III deo Jačanje uloge značajnih društvenih grupa

23. Predgovor
24. Globalna akcija žena za održivi razvoj
25. Deca i omladina u održivom razvoju
26. Uočavanje i jačanje uloge autohtonog stanovništva i njihovih zajednica
27. Jačanje ulog enevladinih organizacija: partnera za održivi razvoj
28. Inicijative lokalnih vlasti u podršci agende 21
29. Jačanje uloge radnika i njihovih sindikata
30. Jačanje ulog ebiznisa i industrije
31. Naučna i tehnološka zajednica
32. Jačanje uloge zemljoradnika

IV deo sredstva za ostvarivanje agende

33. Finansijski izvori i mehanizmi
34. Nezagađujuće i zdrave tehnologije
35. Nauka i održivi razvoj
36. Unaprešenje obrazovanje, obuke id ruštvene svesti
37. Nacionalni mehanizmi i međunarodna saradnja na institucioanalnom jačanju zemalja u razvoju
38. Međunarodni institucionalni aranžmani
39. Međunarodni zakonski instrumenti i mehanizmi
40. Infomracije za donošenje odluka

Preuzeto sa: 

http://www.terras.org.rs/index.php?sadrzaj=terras/projekti/nesortirano/vesti%202005/mart-05-recla21

Šta je "Održivi razvoj"

Održivi razvoj je koncept koji teži poboljšavanju kvaliteta života time što udružuje: ekonomski razvoj, zaštitu životne sredine i društvenu odgovornost. Ova tri faktora su međusobno povezana , nijedan od njih nije dovoljan sam po sebi, moraju postojati zajedno da bi omogućili jednostavan, ali stabilan oslonac.

Suština koncepta održivog razvoja jeste usklađenost privrednog rasta s jedne strane, te korišćenje prirodnih eko sistema i resursa s druge strane. Standarde života ljudi potrebno je bazirati na mogućnostima prirodne sredine, bez iscrpljivanja resursa koji budućim generacijama moraju ostati neizmenjenog kvaliteta i stepena iskorišćenosti.

Teorija održivog razvoja, koja obezbeđuje uravnoteženo zadovoljenje potreba sadašnjih i budućih generacija, ključ je reprodukcije i trajanja ljudske vrste. Ovakva strategija uvažava socio-kulturnu i prirodnu okolinu, kao i aspekt budučnosti. Čitava filozofija je tako utemeljena da obezbeđuje kontinuitet civilizacijskih tekovina. Takav koncept, svakako, teži optimalnom ekonomskom efektu, uz minimalno degradiranje životne sredine.

Načela održivog razvoja

1. Životna sredina

Fizička «izdržljivost» životne sredine postavlja granice mnogim ljudskim delatnostima i ukazuje da moramo smanjiti potrošnju prirodnih bogatstava. Moramo živeti unutar tih ograničenja kako bismo budućim generacijama mogli predati ovu planetu u stanju u kojem će i dalje moći podržavati zdrav ljudski život.

2. Budućnost

Moralna nam je obaveza da ne ugrozimo budućim generacijama mogućnost da zadovoljavaju svoje potrebe.

3. Kvalitet života

Ljudska dobrobit, uz materijalne, ima i društvene, kulturne, moralne te duhovne dimenzije.

4. Pravednost

Bogatstvo, povoljne prilike i odgovornosti bi se trebali pravedno raspodeliti među zemljama kao i među različitim društvenim krugovima unutar pojedinih zemalja, uz poseban akcenat na potrebe i prava siromašnih te ljude koji se iz bilo kog razloga nalaze u slabijem položaju.

5. Načelo predostrožnosti

Ukoliko nismo sigurni u to kakav će uticaj neki postupak ili razvoj događaja imati na životnu sredinu, trebali bismo primeniti ovo načelo i radije pogrešiti na sigurnu stranu.

6. Holističko (sveobuhvatno) razmišljanje

Rešavanje složenog problema održivosti zahteva da u proces rešavanja budu uključeni svi činioci koji utiču na problem.

Preuzeto sa:        

http://www.terras.org.rs/index.php?sadrzaj=terras/projekti/nesortirano/vesti%202005/mart-05-recla21

Ekološki pojmovnik

Aerosoli - su čvrste čestice ili male tečne kapi iz dima, prašine, letećeg pepela i kondenzovanih gasovitih supstanci koje mogu da se nađu u vazduhu. Neke od tih čestica dovoljno su velike ili tamne da mogu biti viđene kao dim ili čađ. Nastaju u industrijskim procesima, na deponijama, sagorevanjem goriva, iz prašine sa puteva, građevinskim radovima, vulkanskim erupcijama, šumskim požarima itd. Neke čestice emituju se direktno iz svojih izvora, dok druge nastaju kada gasovi kao sumpordioksid, azotovi oksidi ili nemetanski organski gasovi i pare reaguju sa drugim jedinjenjima u vazduhu i formiraju manje isparljive supstance, a potom i najfinije mikrodispergovane čestice, sa kojima gasovi mogu ponovo stupati u reakcije. Aerosoli su veoma štetni po ljudsko zdravlje.

Agenda 21 - akcioni plan za napredak. Dokument usvojen na Konferenciji Ujedinjenih nacija za životnu sredinu i razvoj (United Nations Conference on Environment and Development -UNCD) u Rio de Ženeiru, 1992. godine.

Aktivna supstanca - produkt biljnog metabolizma koji ima odgovarajuće ljekovito svojstvo.

Alohtona vrsta - vrsta koju je čovjek unio na područje na kome prirodno nije bila rasprostranjena.

Antropogene promjene - promjene u spoljašnjoj sredini izazvane čovjekovim djelovanjem.Antropozoogene promjene - promjene u spoljašnjoj sredini izazvane djelovanjem čovjeka i domaćih životinja.

Areal - dio teritorije ili akvatorije koju naseljava određena vrsta.

Arhuska konvencija - konvencija o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i dostupnosti pravosuđu u oblastima koje se tiču životne sredine. Usvojena 1998. godine na četvrtoj Ministarskoj konferenciji u Arhusu, Danska.

Autohtona (indigena, aborigina) - vrsta/podvrsta/populacija/, ekosistem, koji se nalazi u prirodi u određenom prostoru ili državi, u okviru svog poznatog prirodnog rasprostranjenja.Autohtona vrsta - vrsta prirodno rasprostranjena na nekom području.

Banka gena (sjemena, plodovi, vegetativni djelovi) - posebno organizovane i visoko specijalizovane kolekcije živog biljnog materijala koji se sakuplja, magacionira, održava i razmnožava pod strogo kontrolisanim i specifičnim uslovima.

Bentos (grč. benthos - dubina) - životna zajednica vodenih organizama koji veći dio svog životnog ciklusa provedu vezani za dno vodenih ekosistema, bilo da su za njega pričvršćeni, bilo da se slobodno kreću. U zavisnosti od tipa ekosistema (morski ili slatkovodni, tekuće ili stajaće vode) i dubine na kojoj se nalaze kod ovih organizama (i biljnih i životinjskih) razvijaju se različite prilagođenosti. U zavisnosti od vrste organizama, zajednicu bentosa dijelimo na fitobentos (biljni organizmi) i zoobentos (ili fauna dna, životinjski organizmi). Ova životna zajednica je naročito važna u litoralnom delu stajaćih voda kao i u svim tekućim vodama. U tekućim vodama, naročito u brzotekućim (planinski potoci i rijeke) fitobentos predstavlja osnovne primarne producente i pogodno skrovište za razvoj mnogih životinjskih organizama.

Biocenoza (grč. bios - život, koinos - zajednički) - zajednica živih bića (životna zajednica); oblik zajedničkog života organizama (biljaka, životinja, mikroorganizama itd.) koji je nastao i dalje se održava na osnovu ekoloških zakonitosti. Predstavlja veoma integrisanu i složenu cjelinu, nastalu kao rezultat dugotrajnih ekoloških procesa i evolucije pojedinih vrsta, koja se samo iz razloga metodskog pristupa u istraživanju može podijeliti na biljnu zajednicu (fitocenoza) i životinjsku zajednicu (zoocenoza) . Primjeri biocenoza u kopnenim ekosistemima su četinarska ili listopadna šuma, bara, njiva itd., a u vodenim ekosistemima fitoplankton, naselje riba, fauna dna itd.

Biociklus (grč. bios - život, kyklos - krug) - 1. najveći ekološki kompleks u biosferi koga sačinjavaju međusobno srodni ekosistemi i biomi . U biosferi razlikujemo tri biociklusa: biociklus Svjetskog mora (slane vode okeana i mora), biociklus kopnenih voda (pretežno slatke; rijeke, bare, jezera itd.) i biociklus kopnenih ekosistema i bioma. Svi biociklusi zajedno sačinjavaju biosferu; 2. zakonomjerna smjena stadijuma u razviću organizma.

Biodiverzitet - raznovrsnost oblika, pojava i procesa u živom svijetu kao evolucioni odgovor na prostornu, vremensku i svaku drugu promenljivost ekoloških uslova.

Bioindikatori zagađenja životne sredine - biljne i životinjske vrste koje specifično reaguju na zagađenje određenom zagađujućom supstancom, one svojim habitusom ili fiziološkim procesom pokazuju specifičnu reakciju na datu zagađujuću supstancu, na osnovu čega se ta supstanca detektuje u sredini.

Biološki diverzitet - raznovrsnost i promjenljivost (varijabilnost) bioloških oblika, pojava i procesa u okviru živih organizama i ekoloških kompleksa čiji su oni dio, kao odgovor evolucije na promjenljivost ekoloških faktora. Uključuje raznovrsnost u okviru vrsta (genotipova), između vrsta i ekosistema.

Biološki resursi - organizmi ili njihovi djelovi, populacije ili bilo koja druga biotička komponenta ekosistema, koja ima aktuelnu ili potencijalnu upotrebnu vrijednost za ljudski rod.

Biom - kompleks srodnih ekosistema koji se nalaze u različitim odnosima međusobne povezanosti i uslovljenosti. Prijmeri vodenih bioma su tekuće vode, mora itd. Ekosistemi i biomi se ujedinjuju u biocikluse.

Biootpad ili organiski otpad je biorazgradivi otpad koji se biološkom obradom može preraditi u kvalitetan kompost.

Biosfera (grč. bios - život, sphaira - lopta) - djelovi atmosfere, litosfere i hidrosfere, naseljeni živim bićima čija ih životna aktivnost bitno mijenja; vrhunsko jedinstvo žive i nežive prirode. U okviru biosfere odvijaju se procesi kruženja materije u okviru biogeohemijskih ciklusa kao i proticanja energije , što predstavlja specifični planetarni mehanizam koji je za sada u kosmičkim razmjerama poznat jedino na našoj planeti.

Biorazgradiva materija - je generalno organskog porijekla, biljnog ili životinjskog, odnosno potiče od živog organizma, ali takođe možemo da imamo i vještačke materije koji su dovoljno slične biljnim i životinjskim, pa mogu da se razgrađuju prirodnim putem uslijed djelovanja mikroorganizama (aerobnih ili anaerobnih). Većina organskih materija, kao što su ostaci hrane ili papir su biorazgradivi. Biorazgradiva materija je bez štetnog uticaja na okolinu.

Biotehnologija - svaka primjena tehnologije koja koristi biološke sisteme, žive organizme ili njihove proizvode, s ciljem proizvodnje produkata za posebne namjene.

Biotop (grč. bios - život, topos - mjesto) ili životno stanište – dio naseljenog prostora zemlje koji se odlikuje specifičnim kompleksom ekoloških faktora (npr. temperatura, svjetlost, vlažnost, nadmorska visina, nagib terena itd.). Zajedno sa svojim živim naseljem biotop obrazuje integrisan sistem koji se označava kao ekosistem, tj. biogeocenoza .Bird Life International (raniji ICBP ) - Međunarodni savjet za zaštitu ptica.

Bogatstvo vrsta - ukupan broj različitih vrsta u posmatranom području - predstavlja izraz biološkog diverziteta.

Botanička bašta - naučno - istraživačka, nastavna i kulturno prosvjetna ustanova u kojoj se nalaze kolekcije živih biljaka koje reprezentuju raznovrsnost i bogatstvo biljnog svijeta na Zemlji. Uređuju se po fitogeografskom, sistematskom i ekološkom principu.

CITES -Međunarodna konvencija o trgovini ugroženim divljim biljnim i životinjskim vrstama.

Crvena knjiga - naučna publikacija koja sadrži opširne podatke o osnovnim karakteristikama vrste, o stepenu njene ugroženosti, faktorima ugrožavanja, kao i prijedloge mjera za zaštitu same vrste. Predstavlja naučnu osnovu za pokretanje konkretnih vidova zaštite.

Crvena lista - naučna publikacija koja sadrži spisak ugroženih vrsta, sa najosonovnijim podacioma o stepenu ugroženosti i rasprostranjenju. Predstavlja osnovu za izradu Crvenih knjiga.

Degradirana sredina - izmijenjena i kultivisana sredina, čiji su biodiverzitet i produktivnost suštinski smanjeni.

Deklaracija – formalna izjava, odnosno dokument koji sadrži objavu zvaničnog mišljenja ili stavova, obično državnog organa ili međunaropdnog tijela.

Diverzitet (biološka raznovrsnost) - raznovrsnost i promjenljivost bioloških oblika, pojava i procesa u okviru živih organizama i ekoloških kompleksa čiji su oni dio. Uključuje raznovrsnost u okviru vrsta, populacija i ekosistema.

Divlja vrsta/podvrsta - na čiji genotip (evolucione procese) čovjek nije namjerno uticao.

Domaća ili kulturna vrsta/podvrsta - na čiji je genotip uticao čovjek radi svojih potreba.

ECNC -(European Centre for Nature Conservation) - Evropski centar za zaštitu prirode.

ECOWET (Ecological - Economical Analisys of Wetlands) - ekologija i ekonomija u vlažnim staništima.

EEA (European Environment Agency) - Evropska agencija za zaštitu životne sredine. Cilj ove agencije je zaštita i analiza podataka u oblasti životne sredine na nivou EU u cilju obezbjeđenja objektivnih, pouzdanih i komparativnih podataka koje će omogućiti Zajednici i zemljama članicama da preduzmu odgovarajuće mjere za zaštitu životne sredine, izvrše procjenu ostvarenih rezultata i obezbijede adekvatno informisanje javnosti u vezi sa stanjem životne sredine.

EECONET (European Ecological Network) - Evropska ekološka mreža.

ECNC (European Centre for Nature Conservation) - Evropski centar za zaštitu prirode.

Ekologija (grč. ojkos - okolina, kuća, logos - nauka) - nauka koja proučava odnose organizama, odnosno pojedinih vrsta, i njihovih zajednica prema uslovima spoljašnje sredine.

Ekološka niša - po pojednostavljenoj, ali lako razumljivoj definiciji, označava mjesto i ulogu vrste (cenobionta) u ekosistemu. Može se definisati kao skup sredinskih uslova koje koristi ili može koristiti vrsta u skladu sa svojim ekološkim mogućnostima, odnosno reakcionom normom.

Ekološka mreža - je skup međusobno povezanih ili prostorno bliskih ekološki značajnih područja, koja uravnoteženom biogeografskom raspoređenošću značajno doprinosi očuvanju prirodne ravnoteže i biološke raznovrsnosti.

Ekološki faktori - različite vrste uticaja koje djeluju na pojedine organizme ili životne zajednice. Mogu se podijeliti na abiotičke (različiti fizičko - hemijski uslovi životne sredine- klimatski, edafski i orografski faktori) i biotičke (međusobni uticaji organizama), u okviru kojih se, zbog svog značaja i intenziteta, posebno izdvaja antropogeni (čovjekov uticaj).

Ekološki karakter staništa, ekosistema - specifične prirodne vrijednosti koje taj ekosistem /stanište izdvajaju od drugih ekosistema/staništa.

Ekološki koridor - je ekološka veza ili više ekoloških veza koje omogućavaju kretanje populacijama živih organizama sa jednog lokaliteta na drugi i čine dio ekološke mreže.

Ekološko obrazovanje - u užem smislu je stručno osposobljavanje, usavršavanje i obuka profesionalaca u oblasti ekologije i srodnih nauka i naučnih disciplina. U širem smislu ekološko obrazovanje je sinonim obrazovanja za životnu sredinu.

Ekosistem - je kompleksno strukturno-funkcionalno jedinstvo nežive i žive prirode, odnosno biotopa i biocenoze.

Ekotip – nasledno fiksirani ekološki tipovi organizama u okviru populacija jedne vrste, koji su nastali kao posljedica kompleksnog djelovanja ekoloških faktora na određenom staništu.

Ekotoksikologija - ekološka toksikologija. Interdisciplinarna naučna oblast u okviru koje se proučavaju toksični efekti hemijskih supstanci na organizme, populacije, biocenoze.

Eksploatacija - (iskorišćavanje) prirodnih resursa. Za razliku od korišćenja, sve češće se upotrebljava u smislu trajno neodrživog (neuravnoteženog) razvoja prirodnih bogatstava.

Emisija - ispuštanje; odnosi se, prije svega na zagađujuće gasovite materije koje se antropgenim djelatnostima ispuštaju u atmosferu.

Endemična vrsta - je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čija je rasprostranjenost ograničena na određeno područje.

Ex situ očuvanje - je očuvanje komponenata biološke raznovrsnosti van njihovih prirodnih nalazišta (staništa) u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima, botaničkim baštama, i očuvanje dokaza geološke raznovrsnosti (stijena, ruda, minerala, kristala i fosila) u muzejima ili zbirkama pojedinaca.

Endemorelikt - vrsta čije je prirodno rasprostranjenje veoma ograničeno, a za koju se pouzdano zna da je zaostala do danas iz dalje ili bliže prošlosti.

ENVCD (Enviromental Measures in Develping Countries) - program mjera Evropske unije u oblasti životne sredine u zemljama u razvoju. Bavi se finansiranjem projekata čiji je cilj integracija ekološke dimenzije u razvojni proces radi ostvarenja održivog razvoja u zemljana u razvoju kroz iniciranje nove generacije akcionih programa.

EURONATUR - Organizacija Evropske Unije za zaštitu prirode

EUROPARC FEDERATION - Evropska federacija nacionalnih parkova

EUROSITE - evropska mreža organizacija koje upravljaju prirodnim dobrima, postoji da bi se poboljšala zaštita prirode kroz menadžment zemljištem i vodama kao i kroz razmjenu informacija, za dobrobit prirode i mogućnost uživanja ljudi u njoj.

Eutrofan ekosistem - označava ekosistem sa velikom organskom produkcijom. Termin se obično koristi u hidroekologiji.

Eutrofikacija (grč. eutrophos, od eu - dobro, trophe - hrana) - prirodan proces povećanja organske produkcije u ekosistemu.

Eutrofizacija - proces povećanja organske produktivnosti izazvan nutrijentima alohtonog porijekla i najčešće različitim ljudskim djelatnostima.

Evropska ekološka mreža (European Ecological Network -v. "EECONET") - 1994. godine Ministarstvo poljoprivrede Holandije razvija evropsku ekološku mrežu za očuvanje prirode.

Ekološka ambalaža - je ona ambalaža koja ne šteti prirodi, odnosno napravljena je od materijala koji su biorazgradivi, tako da se umjesto ambalaže napravljene od vještačkih materijala, ova eko ambalaža smatra njenom „environmentally friendly" alternativom.

Fauna - cjelokupan životinjski svijet na zemlji,cjelokupan životinjski svijet jednog područja.

Flora (lat. Flora - boginja cvijeća; flos, floris - cvijet) - skup svih biljnih vrsta određene oblasti.

Gajgerov brojač - instrument za detekciju i mjerenje radioaktivnog zračenja i brzih čestica.

Genetički (genetski) materijal - svaki materijal biljnog, životinjskog ili mikrobskog ili drugog porijekla koji sadrži funkcionalne jedinice nasleđivanja.

Genetički modifikovani organizmi - čiji je genetički materijal izmijenjen u odnosu na onaj koji se prirodno pojavljuje kao rezultat parenja, rekombinacije ili prirodne selekcije.

Genetički resursi - genetički materijal, koji ima aktuelnu ili potencijalnu vrijednost za ljudski rod.

Genofond - sveukupnost genoma svih vrsta određenog geografskog područja.

Genom vrste - kompleks naslednih faktora koji se nalazi na hromozonima svih individua unutar vrste.

Geodiverzitet - opisuje raznovrsnost geoloških fenomena i njihovih odgovarajućih procesa unutar određenog područja, i jedan je od faktora i kriterijuma koji određuju prirodne vrijednosti nekog mjesta ili pejzaža, a istovremeno komplementarnošću utiče na biodiverzitet.

Geološka građa - podrazumeva sastav, starost i sklop dijela terena, a najčešće se prikazuje geološkom kartom.

Geološki profil - grafički prikaz geološke građe u vertikalnoj ili kosoj ravni onih djelova terena koji se neposredno zapažaju na površini ili njegovih dubljih djelova.

Geomorfološki – koji se odnosi na reljef površine zemlje.

Geo-nasleđe - sve geološke, geomorfološke, pedološke i posebne arheološke vrijednosti nastale u toku formiranja litosfere, njenog morfološkog uobličavanja i međuzavisnosti prirode i ljudskih kultura, koje zbog izuzetnog naučnog i kulturnog značaja, kao dio jedinstvenog geo-nasleđa Evrope, odnosno svijeta, moraju biti posebna briga svih društvenih faktora.

Geotop - ograničeni dio geosfere sa istaknutim geo-vrijednostima, koji treba zaštititi od uticaja koji mogu da ugroze njegov sastav, oblik ili prirodni razvoj, a u isto vrijeme predstavlja prostornu jedinicu komplementarnu biotopu.Globalno značajna vrsta (vrsta od međunarodnog značaja) – 1) vrsta uključena u Evropsku crvenu listu globalno ugroženih biljnih i životinjskih vrsta iz 1991. god.; 2) vrsta za koju je jedna država odgovorna za značajni dio ukupnog areala ili populacije; i 3) vrsta priznata kao vrste od međunarodnog značaja drugim specifičnim međunarodnim aktima.

Herbicidi - su hemikalije koje kontrolišu rast i napredovanje, odnosno uništavaju nepoželjne biljke.

Industijski otpad je tip otpada koji se proizvodi u industrijskim postrojenjima kao i rudnicima. Pojavio se sa pojavom industrijske revolucije.

IBA područja (Intenational Bird Areas) - međunarodno značajna staništa ptica koja zadovoljavaju stroge kriterijume IBA programa (vrijednovanje područja po značaju za ptice), čiji je nosilac organizacija Bird Life International.

In-situ zaštita, Očuvanje - očuvanje ekosistema i prirodnih staništa i održavanje i obnavljanje vitalnih populacija vrsta/podvrsta u svom prirodnom okruženju, a u slučaju domaćih vrsta, u okruženju u kome su se razvile njihove karakteristike.

InterWet - projekat zaštite i unapređenja vlažnih staništa (ekonomija i upravljanje).

Introdukcija - je namjerno ili nenamjerno unošenje pojedinih vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva na teritoriju i u ekosisteme, koje do tada nijesu prirodno nastanjivale.

Introdukovana vrsta/podvrsta - koja se aklimatizovala i razmnožava se u prirodi, pošto je voljnom ili nevoljnom djelatnoću čovjeka unijeta npr. na prostore Crne Gore, u koja se prirodnim putem ne bi rasprostranila.

Indikatorska vrsta - je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čiji ekološki status ukazuje na status drugih vrsta i opšte stanje u ekosistemu, a koje su osjetljive na promjene uslova u životnoj sredini i koriste se za procjenu opšteg stanja.

Iščezla vrsta - je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva za koju postoji osnovana sumnja da je i posljednja jedinka te vrste mrtva.

Invazivna vrsta - je strana vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čije naseljavanje ili širenje ugrožava biološku raznovrsnost Crne Gore.

In situ očuvanje - je očuvanje prirodnih ekosistema i staništa, održavanje i revitalizacija vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva sposobnih za opstanak u prirodnoj sredini, očuvanje kultivisanih biljaka i domaćih životinja u sredini u kojoj su razvili svoje specifičnosti, i očuvanje pojava geodiverziteta na mjestu nastanka ili nalazišta stijena, ruda, minerala, kristala i fosila.

IUCN - Međunarodna unija za zaštitu (očuvanje) prirode (World Conservation Union), organizacija koja utiče, podstiče i pomaže društvima širom svijeta da štite integritet i diverzitet prirode i obezbijede ekološki održivo i ravnomjerno korišćenje prirodnih resursa. To je asocijacija vladinih i nevladinih članica, kojih do sada ima preko 900, iz 137 zemalja svijeta. Sjedište organizacije je u Glandu, Švajcarska.

Izdanak (geol.) - stijena koja izbija na površinu terena i dostupna je posmatranju odnosno nije pokrivena tlom ili produktima raspadanja.

Izgrađena sredina - životna sredina u kojoj dominiraju zgrade, saobraćajnice, dokovi, brane i druge građevine i čije održavanje ekoloških procesa, biodiverziteta i bioloških resursa zavisi od prirodnih, izmijenjenih ili kultivisanih ekosistema/sredina.

Izmijenjena (modifikovana) sredina - životna sredina na koju su uticaji čovjeka veći od uticaja bilo koje druge vrste, ali čiji sastavni djelovi nisu kultivisani i čiji biodiverzitet nije suštinski smanjen.

Industrijski otpad - može da bude toksičan i hemijski. Hemijski otpad nastaje od opasnih hemikalija koje se koriste uglavnom u velikim fabrikama.

Insekticidi - su hemikalije koje se koriste protiv insekata u svim njihovim razvojnim fazama. Insekticidi se koriste u poljoprivredi, medicini, industrijskoj proizvodnji, kao i domaćinstvima. Smatra se da je upotreba pesticida najveći faktor povećanja poljoprivredne proizvodnje u dvadesetom vijeku. Gotovo svi insekticidi imaju mogućnost da značajno izmijene eko sistem, mnogi su štetni za ljudsko zdravlje, drugi se gomilaju u lancu ishrane. Neophodno je da se nađe balans između poljoprivrednih potreba i prirodnih i zdravstvenih pitanja kada se govori o upotrebi insekticida.

Klasično nalazište (locus classicus) - lokalitet na kome je po prvi put pronađena neka nova vrsta i sa koga je sakupljen primjerak (tip) na osnovu koga je izvršen naučni opis vrste.

Klimaksni ekosistem - prirodni (za)vršni stepen sukcesivnog razvoja ekosistema stabilizovanih odnosa abiotičkih i biotičkih faktora.

Kodeks ponašanja za očuvanje ugroženih životinja i biljaka i drugih vrsta (Geneva/New York : ECE/ ENVWA/24 1992) - kolektivni odgovor vlada evropskih država na Deklaraciju ECE o očuvanju flore i faune i njenih staništa iz 1988. sa ciljem da se očuvaju ugrožene, migratorne i za Evropu karakteristične vrste. Sadrži različite preporuke, među kojima je i podsticaj za sastavljanje nacionalnih popisa vrsta od međunarodnog značaja.

Komisija za opstanak vrsta (Species Survival Commission - SSC) - pri IUCN 1980. osnovala u Kembridžu Centar za praćenje zaštite (Conservation Monitoring Center).

Koncept održivog razvoja - inkorporira tri oblati: ekonomiju, ekologiju i pravičnost (nepristrasnost).Održivi razvoj je razvoj u pravcu zadovoljavanja potreba sadašnjih generacija ne ugrožavajući mogućnost budućim da zadovolje njihove potrebe. (Bruntland Commision Reporting, 1987). Koncept održivog razvoja bila je ideja vodilja na Zemaljskom Samitu u Rio de Ženeiru 1992. godine.

Konvencija - međunarodni sporazum, odnosno dokument o njemu i instrumenti za njegovo sprovođenje.

Konvencija o biološkom diverzitetu - okvir za akcioni plan zaštite biodiverziteta, kako bi se spriječila redukcija biodiverziteta i vrsta, a zbog međuzavisnosti različitih vrsta i ekosistema nezavisno od granica jedne države ovaj plan se sprovodi na internacionalnom nivou. Evropska zajednica ratifikovala je konvenciju decembra 1993. godine, a Evropska unija ima vodeću ulogu u sprovođenju ciljeva konvencije.

Koridori, prirodni, ekološki - putanje, veze ili prolazi koji obezbjeđuju upotpunjavanje životnih ciklusa ili nesmetane seobe odnosno protoke gena.

Korišćenje prirodnih resursa - u novije vrijeme sve češće u smislu upotrebe prirodnih bogatstava u skladu (kompatibilno) sa principima trajno održivog (uravnoteženog) razvoja.

Kritično ugrožena vrsta - vrsta koja se nalazi u neposrednoj opasnosti od iščezavanja (CR - critically endangered).

Kulturna baština (u smislu Pariske konvencije o Svetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini) - spomenici: arhitektonska dijela, dijela monumentalne skulpture i slikarstva, arheološki predmeti (strukture) ili njihovi elementi, natpisi, pećinska obitavališta i kombinacije svih tih odlika, a koje su od svjetski izuzetne vrijednosti sa gledišta istorije, umjetnosti ili nauke; Građevinski kompleksi: grupe odvojenih ili povezanih građevina koje su svjetski izuzetne vrijednosti sa gledišta istorije, umjetnosti ili nauke, a zbog svoje arhitekture, homogenosti ili položaju u predjelu; Mjesta: djela čovjeka ili kombinovana djela čovjeka i prirode i površine sa arheološkim nalazištima, a koja su od svjetski izuzetne vrijednosti sa gledišta istorije, estetike, etnologije ili antropologije.

Kulturna sredina - životna sredina na koju su uticaji čovjeka veći od uticaja bilo koje druge vrste, i čija je većina sastavnih djelova kultivisana, ali čiji je biodiverzitet antropogeno uslovljen.

Komunalni otpad - je smeće iz domaćinstva, zatim smeće koje nastaje čišćenjem javnih i prometnih površina, otpad sličan otpadu iz domaćinstva koji nastaje u radnim prostorijama, ustanovama i uslužnim delatnostima. U kontejnere za komunalni otpad zabranjeno je odlagati: tečne i polutečne materije, žar, uginule životinje, električne baterije, akumulatore, auto-gume, otpad iz klanica, mesara i ribarnica, zeleni otpad, građevinski otpad, opasni otpad, ambalažni otpad.

Lokalitet (site) - je geografski određeno područje čija je površina jasno označena;

Lokalni endemiti - vrste koje su u svom ukupnom rasprostranjenju ograničene isključivo na dio teritorije u okviru državnih granica jedne zemlje.

Mineral - je samorodni homogeni hemijski elemenat ili jedinjenje u vidu kristalizovane ili amorfne materije, određene strukture, oblika i sastava, osim mineralnih sirovina.

Monitoring - trajno, dugoročno ili periodično praćenje i procjena bioloških i ostalih ekoloških promjena (parametara) korišćenjem određene metodologije.

Nacionalni parkovi - su prirodni lokaliteti kopna ili mora, odnosno kopna i mora određeni da štite ekološku cjelovitost jednog ili više ekosistema za sadašnje i buduće generacije, pri čemu se onemogućava neadekvatno korišćenje prirodnih dobara ili druge štetne radnje i aktivnosti i obezbjeđuju osnove za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne potrebe i potrebe posjetioca koje treba da budu saglasne sa očuvanjem životne sredine i kulture.U nacionalnom parku zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se ugrožava izvornost prirode.

NATURA 2000 - program uspostavljanja evropske ekološke mreže, koju će sačinjavati posebno zaštićena područja, a radi zaštite prirodnih staništa i vrsta u njima koje su od posebnog značaja za EU. Uspostavljanje mreže NATURA 2000 propisano je Direktivom o zaštiti staništa EU (92/43/EEC).

Neobnovljivi izvori energije - su prirodni izvori koji su rezultat geoloških procesa dugih milionima godina. Na primjer: rude, minerali, fosilna goriva (nafta, plin, ugalj, itd).

Obrazovanje za životnu sredinu - proces razvoja znanja, vještina i odnosa ljudi svih uzrasta, zanimanja i prethodnog obrazovanja prema prirodi i životnoj sredini; skup programa i oblika obrazovanja u oblasti zaštite prirode i životne sredine; oblast djelatnosti institucija za formalno i neformalno obrazovanje kao i drugih specijalizovanih ustanova.

Očuvanje biodiverziteta - prezervacija (ili integralna zaštita), održavanje, trajno održivo korišćenje, obnavljanje i unapređenje komponenti biološkog diverziteta.

Obnovljivi izvori energije - su prirodni izvori energije koji se obnavljaju prirodnim putem. Mogu biti biljnog i životinjskog porijekla. Obnovljiva energija koristi prirodne izvore kao što su sunčeva energija, vjetar, plima, geotermalna toplota, koji se prirodno obnavljaju.

Odlaganje otpada - je njegovo razvrstavanje, transportovanje kao i tretiranje, a zatim njegovo deponovanje na površini ili ispod površine zemlje.

Opasan otpad - je otpad koji sadrzi sastojke koji mogu da izazovu trajno ili privremeno oštećenje zdravlja i prirodne sredine. Na primjer : radioaktivni otpad.

Organska hrana - je hrana koja se proizvodi prema određenim proizvodnim standardima. Na primjer, žitarice ne smiju da se dobijaju korišćenjem pesticida, vještačkog đubriva, ljudskog otpada, a u procesu prerade ne smiju biti tretirane jonizujućom radijacijom, niti im se dodavati aditivi za hranu. Što se tiče životinja, one se uzgajaju bez upotrebe antibiotika i hormona rasta. U većini zemalja, hrana koja nosi oznaku organska, ne smije biti genetski modifikovana.

Organski otpad - podrazumijeva sve što je prirodnog porijekla, travu, lišće, drveće, ostatke hrane.

Otpad - predstavlja materije ili predmete koji nisu primarni prozivodi (odnosno proizvodi koji su namijenjeni tržištu potrošne robe), zatim roba koja je završila svoj upotrebni vijek, materije koji nastaju pri preradi sirovih materijala u finalne proizvode, kao i smeće koje se odbacuje, a nastalo je ljudskim aktivnostima.Paleontologija - nauka koja se bavi proučavanjem biljnih i životinjskih organizama koji su živeli u različitim periodima geološke istorije.

Parks for life (IUCN/WCPA) - svjetska komisija za zaštićena područja, Europarc Federation, WWF, WCMC, BLI, 1994.) je akcioni plan za zaštićena područja u Evropi, okvir za 30 prioritetnih projekata u oblasti zaštite prirode na evropskom nivou.

PEBLDS (Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy) - Pan-Evropska strategija očuvanja biološkog i predionog diverziteta.

PHARE (Assistance to the Reform Proccess in Certain Countries of Central and Eastern Europe) - Program tehničke pomoći Evropske unije za zemlje Centralne i Istočne Evrope. PHARE program je inicijativa Evropske Unije čiji je cilj obezbjeđivanje sredstava neophodnih zemljama istočne i centralne Evrope u procesu ekonomske transformacije i jačanja demokratije.

Pesticidi - su supstance ili hemijske mješavine koje se koriste u preventivi, odnosno uništavanju napasti i štetočina. Pesticidi obuhvataju otrove za suzbijanje: -insekata (insekticidi), -glodara (rodenticidi), -korova (herbicidi), -gljivica (fungicidi), -grinja i pauka (akaricidi) i -mekušaca (limacidi ili moluskicidi).

PET ili Polietilen teraftalat - je termoplastični polimer granulat iz porodice poliestera i ima svoju široku primjenu u proizvodnji sintetičkih vlakana, ambalažnih pakovanja za pića, hranu ili tečnosti. PET je jedan od najvažnijih sirovih materijala koji se koriste u vještački dobijenim vlaknima. Period razgradnje PET-a je i do nekoliko stotina godina.Ponovna upotreba - jeste ponovna upotreba materijala, odnosno odbačenog predmeta bez promjene strukture njegovog materijala, što može na primjer da bude slučaj kod reciklaže.

Populacija - grupa jedinki iste vrste koje u datom periodu vremena naseljavaju isti prostor i koje imaju realnu mogućnost da stupe u procese razmnožavanja (razmjene genetičkog materijala).

Prirodna baština (u smislu Pariske konvencije o Svjetskoj kulturnoj i prirodnoj baštini) - prirodne odlike koje se sastoje od fizičkih ili bioloških formacija ili grupa takvih formacija, a imaju svjetski izuzetnu vrijednost sa estetskog ili naučnog gledišta; takođe i geološke i fizičkogeografske formacije i tačno određene površine koje predstavljaju staništa ugroženih vrsta životinja i biljaka od svjetski izuzetne vrijednosti sa gledišta nauke i zaštite i očuvanja prirode; takođe i mjesta u prirodi ili tačno određene površine u prirodi koje su od svjetski izuzetne vrijednosti sa gledišta nauke, zaštite i očuvanja prirode ili kao prirodne ljepote.

Prirodna sredina - životna sredina (okoliš) na koju uticaji čovjeka (a) nisu proporcionalno veći od uticaja bilo koje autohtone vrste (ne računajući globalne klimatske promene) i (b) ne izazivaju promjene strukture sredine.

Prirodne rijetkosti - biljne ili životinjske vrste, ili njihove zajednice kojima je ugrožen opstanak u prirodnim staništima ili im populacije brzo opadaju, a područje rasprostranjenja se smanjuje, ili su rijetke po rasprostranjenju, kao i vrste koje imaju poseban značaj sa ekološkog, biogeografskog, genetskog, privrednog, zdravstvenog i drugog stanovišta.

ProGEO - Evropska asocijacija za konzervaciju geo(loškog) nasljeđa, osnovana 1988. u Holandiji. Do sada uključene gotovo sve zemlje Evrope, koje su organizovane po regionalnom principu u radne grupe (WG).

PVC - polivinil hlorid ili skraćeno PVC- je široko rasprostranjeni po upotrebi termoplastični polimer. Globalno, preko 50% proizvedenog PVC-a se koristi u građevinskoj industriji, gdje sve više zamjenjuje tradicionalne građevinske materijale kao što su drvo, beton i glinu. Kao tvrda plastika koristi se za pravljenje magnetnih traka, ploča, prozorskih profila, za vodovodne cijevi, dok se kao meka plastika koristi u izradi odjeće, podova, izolaciju električnih kablova na primjer. Iako štetno utiče na zdravlje ljudi i okoline, PVC i dalje ima široku primjenu. Zbog skupih troškova reciklaže, reciklira se u zanemarljivoj količini. Postoje pokušaji da se određenim industrijskim procesima iz PVC -a dobiju gorivo i minerali.

Racionalno korišćenje prirodnih resursa - korišćenje prirodnih resursa na način i u mjeri koja ne vodi do njihovog dugoročnog smanjenja.

Ramsarska konvencija - konvencija o očuvanju i usaglašenom korišćenju močvarnih područja, kao regulatora režima voda i staništa karakteristične flore i faune, naročito ptica močvarica. Konvencija o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica.

Ramsarska područja - vlažna staništa koja ispunjavaju uslove Ramsarske konvencije i po tom osnovu nalaze se na list UNESCO-a Ramsarskih područja.

Reciklaža - je proces sakupljanja i tretiranja otpada kako bi se ponovo upotrijebio kao sirovi materijal u pravljenju istih ili sličnih proizvoda.

Sanitarna deponija - je posebno uređen prostor, izgrađen i opremljen za trajno, kontrolisano, organizovano i sigurno odlaganje otpada, kako ne bi štetio okolini i prirodi, kao i zdravlju ljudi.

Spomenik prirode - je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora u kojem se nalazi jedan ili više prirodnih ili prirodno - kulturnih oblika, koji imaju ekološku, naučnu, estetsku, kulturnu ili obrazovnu vrijednost.Spomenik prirode može biti: geološki (paleontološki, mineraloški, hidrogeološki, strukturno-geološki, naftno-geološki, sedimento-loški i dr.), geomorfološki (pećina, jama, stijena i dr.), hidrološki (vodotok, jezero i dr.), botanički (rijetki ili lokacijom značajni primjerak biljnog svijeta i dr.), prostorno mali botanički i zoološki lokalitet i dr.Na spomeniku prirode i u njihovoj neposrednoj okolini, koja čini sastavni dio zaštićenog prirodnog dobra, zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje ugrožavaju obilježja, vrijednosti i ulogu spomenika prirode.

Stanište vrste/podvrste/populacije - prostor ili mjesto na kojem se u prirodi može naći neki organizam ili populacija, odnosno posebna sredina (okvir života) u kojem živi određena životinja / biljka, sa ukupnim kompleksom flore, faune, zemljišta i klimatskih uslova na koje je ta vrsta/ podvrsta/populacija adaptirana. Isto je što i habitat.

Strategija zaštite biodivrziteta evropske unije - usvojena je februara 1998. godine i predstavlja politiku rada sektora za zaštitu biodiverziteta EU. Zaštita biodiverziteta je direktno regulisana Direktivama o zaštiti ptica i staništa.

Svjetska fondacija za prirodu (WWF) - World Wide Fund For Nature (ranije World Wildlife Fund), Gland, Switzerland.

Svjetska prirodna baština - dobra koja su po svojim osobinama jedinstvena u svijetu, po kom osnovu se nalaze na UNESCO-voj listi svjetske prirodne baštine i time uživaju specijalan režim zaštite na međunarodnom nivou.

Stiropor - je ekspandirani polistiren, najpoznatiji toplotno-izolacioni materijal. Stiropor ima veliku primjenu u industriji i proizvodnji, ali je široko poznata njegova upotreba u izradi ambalažnih pakovanja, ili čaša za kafu i tople napitke za ponijeti, ili na primjer za transport. Što se tiče njegove razgradnje u prirodi, ona traje i po nekoliko stotina godina. Stiropor se na žalost rijetko, ako uopšte, reciklira, jer njegova reciklaža nije profitabilna. Upotreba stiropora za jednokratnu ambalažu za hranu i pića je zabranjena u mnogim zemljama.

Toksični otpad - je otpadni materijal, često u hemijskom obliku, koji može da izazove smrt ili povredu živog bića. Toksični otpad obično nastaje kao proizvod industrijske proizvodnje, ali može da nastane i usled aktivnosti gradskih, poljoprivrednih, vojnih, zdravstvenih ustanova, radioaktivnih izvora, lake industrije, kao što su hemijsko čišćenje na primer. Toksini se inače obično otpuštaju u vazduh, vodu ili zemljište.

UNEP (United Nations Environmental Program) - Program za životnu sredinu Ujedinjenih nacija

Upravljanje otpadom - je proces sakupljanja, transporta, procesuiranja, recikliranja i odlaganja otpadnih materija, naročito onih koje su proizvedene ljudskim aktivnostima, sve u cilju smanjivanja njihovog uticaja na ljudsko zdravlje, izgled i higijenu životne sredine. U poslednjih nekoliko decenija sve veća je tendencija da se kao osnovni ciljevi upravljanja otpadom smatraju i njegov uticaj na prirodnu sredinu, kao i na mogućnosti dobijanja izvora novih sirovina iz otpada.

Voda kao ekološki faktor - bez vode, koja u potpunosti dominira u hemijskom sastavu svih organizama, ne bi bilo života na Zemlji. Zahvaljujući svojim jedinstvenim fizičkim i hemijskim osobinama ona omogućava odvijanje biohemijskog metabolizma u svim poznatim organizmima.

Vrsta - grupa organizama koji posjeduju zajedničke morfološke karakteristike i koji mogu međusobno da se ukrštaju, a reproduktivno su izolovane od grupa organizama koji pripadaju drugim vrstama.

WCMC - Svjetski monitoring centar za očuvanje prirode

WWF (World Wide Fund For Nature) - Svjetska fondacija za prirodu

Zagađenje - svako unošenje alohtonih i štetnih materija (npr. azotni i sumporni oksidi, ozon, organske materije, teški metali, itd.), u staništa/ekosisteme, koje dovodi do promjena u sastavu živog svijeta i rezultira redukcijom biodiverziteta.

Zaštićeno područje - geografski određena površina, izdvojena ili proglašena da bi se njome upravljalo u smislu specifičnih ciljeva zaštite i očuvanja, odnosno bilo koje mjesto koje je podvrgnuto pravnom ili upravnom režimu zaštite namijenjenom za očuvanje vrsta koje u njemu žive.

Zaštićeno prirodno dobro - očuvani dio prirode posebnih prirodnih vrijednosti i odlika, zbog kojih ima trajni ekološki, naučni, kulturni, obrazovni, zdravstveno - rekreativni, turistički i drugi značaj, zbog čega kao dobro od opšteg interesa uživa posebnu zaštitu.

Zaštita - preduzimanje mjera za sprečavanje i ublažavanje djelovanja faktora koji neposredno ugrožavaju prirodne vrijednosti, obično putem zabrana i ograničavanja.

Zaštita prirode - skup mjera i postupaka sa ciljem da se prirodni ekosistemi u najvećoj mogućoj mjeri zaštite najčešće od negativnog čovjekovog djelovanja izazvanog društvenim razvojem koji je neusaglašen sa raspoloživim prirodnim resursima.

Zaštitni pojas - je prostor izvan granica zaštićenog prirodnog dobra koji se određuje za sprječavanje negativnog uticaja na to zaštićeno dobro.

Životna sredina -a) kompleks faktora (abiotičkih i biotičkih) koji predstavljaju okruženje individue, vrste, odnosno populacije, uključujući životne zajednice ili ljudsku populaciju;b) cjelokupno okruženje, fizičko i biološko, živo i neživo, prirodno, kultivisano i dograđeno, socijalno-političko, kulturno i estetsko, koje je vremenski određeno u prošlosti i budućnosti. Ovo spoljašnje okruženje u interakciji je sa unutrašnjim okruženjem čovjeka koju čine potrebe i aspiracije, osjećanja, očekivanja i predstave.

Preuzeto sa: http://epa.org.me/index.php/korisno/ekoloski-pojmovnik